نویسنده: احمد دیناری؛ معاون سرمایه گذاری و تأمین منابع اداره کل میراث فرهنگی، گردشگری و صنایع دستی استان خراسان رضوی
گردشگری به عنوان یکی از بزرگترین و مهمترین صنایع در حال رشد در جهان، نقشی کلیدی در توسعه اقتصادی کشورها ایفا می‌کند. این صنعت نه تنها به ایجاد اشتغال و درآمدزایی کمک می‌کند، بلکه به تقویت زیرساخت‌ها، حفظ و بهبود فرهنگ، محیط زیست و افزایش تعاملات بین‌المللی نیز منجر می‌شود و در این راستا، نقش دولت‌ها در توسعه و رونق گردشگری بسیار حیاتی است. در این یادداشت به بررسی نقش دولت‌ها در توسعه گردشگری و تأثیر آن بر تحول اقتصادی کشورها خواهم پرداخت و با ذکر یک مثال کاربردی از کشور ترکیه، اهمیت این موضوع را روشن خواهم کرد.
برخی از نقش هایی که دولت ها در توسعه و رونق گردشگری کشورشان ایفا می کنند، عبارتند از:
الف) نقش سیاستگذاری و برنامه‌ریزی
دولت‌ها با تدوین سیاست‌ها و برنامه‌های جامع گردشگری می‌توانند به توسعه صنعت گردشگری کمک کنند. این سیاست‌ها شامل اهداف کوتاه‌مدت و بلندمدت، استراتژی‌های توسعه زیرساخت‌ها، حفاظت از محیط زیست و فرهنگ محلی و همچنین تشویق و حمایت از سرمایه‌گذاری‌های بخش خصوصی می باشد. به طور مثال فصل هفدهم برنامه پنجساله هفتم پیشرفت ایران که به برنامه ها و اهداف بخش میراث فرهنگی، گردشگری و صنایع دستی در طول برنامه پرداخته است و ابلاغ و آغاز آن تقریباً همزمان با شروع به کار دولت چهاردهم می باشد، یکی از برنامه های مهمی است که می تواند در جهت توسعه و رونق گردشگری توسط دولت فوق اجرا گردد.
ب) سرمایه‌گذاری در زیرساخت‌ها
سرمایه‌گذاری در زیرساختهای گردشگری و یا به عبارتی بهتر توسعه زیرساخت ها، تسهیلات و امکانات گردشگری از جمله هتل‌ها، فرودگاه‌ها، راه آهن، جاده‌ها و امکانات عمومی همچون آب، برق، گاز، مخابرات و … از سوی دولت‌ها بسیار مهم است. این سرمایه‌گذاری‌ها نه تنها به جذب گردشگران و رضایتمندی آنها کمک می‌کند، بلکه کیفیت زندگی محلی را نیز بهبود می‌بخشد. لذا باید تمهیدات لازم توسط دولت جهت شناسایی مناطق مستعد گردشگری و تخصیص بودجه مناسب ملی و استانی جهت توسعه زیرساخت ها و تسهیلات رفاهی در آنها اندیشیده شود.
پ) تبلیغات و ترویج گردشگری
دولت‌ها با استفاده از رسانه‌ها و اجرای کمپین‌های تبلیغاتی می‌توانند مقاصد گردشگری را به بازارهای هدف داخلی و خارجی معرفی کنند. این تبلیغات می‌تواند از طریق نمایشگاه‌های داخلی و خارجی گردشگری، شرکتهای خدمات مسافرتی، رایزن های فرهنگی و اقتصادی مستقر در کشورهای بازار هدف و یا راه اندازی پرتال های الکترونیکی معرفی جاذبه های گردشگری صورت پذیرد.
حتما بخوانید: بیانیه مأموریت دولت چهاردهم در حوزه گردشگری
ت) کمک به توانمندسازی فعالان گردشگری
سیاستگذاری، برنامه ریزی و آموزش نیروی انسانی در صنعت گردشگری یکی دیگر از وظایف دولت‌هاست. تدوین دوره ها و سرفصل های آموزشی کاربردی و مهارتی برای کارکنان صنعت گردشگری همچون مدیران و پرسنل شاغل در واحدهای اقامتی، دفاتر خدمات مسافرتی، راهنمایان گردشگری و سایر فعالان این بخش و همچنین علاقه مندان و کسانی که به صورت غیر مستقیم در این بخش فعالیت می کنند همچون کسبه، رانندگان تاکسی و … و اجرای آنها از طریق مؤسسات و شرکتهای آموزش گردشگری و هتلداری، به ارتقاء کیفیت خدمات در این صنعت کمک شایانی می کند.
ث) حمایت از بخش خصوصی
دولت‌ها باید با ارائه تسهیلات مالی مناسب و کم بهره، معافیت‌های مالیاتی و یا معافیت های مربوط به صنعت گردشگری و کاهش بروکراسی های اداری و کوتاه کردن فرایندهای سرمایه گذاری و کارآفرینی، از بخش خصوصی در صنعت گردشگری حمایت کنند. به طور قطع این حمایت ها می‌تواند به جذب سرمایه‌گذاران و ایجاد فرصت‌های شغلی جدید منجر شود.
تأثیر توسعه گردشگری بر تحول اقتصادی کشورها:
- اشتغالزایی
یکی از مهمترین تأثیرات توسعه گردشگری بر اقتصاد، ایجاد اشتغال است. این صنعت به طور مستقیم و غیرمستقیم فرصت‌های شغلی زیادی را فراهم می‌کند. مشاغل مرتبط با هتلداری، رستوران‌داری، حمل و نقل و خدمات مسافرتی و گردشگری از جمله مشاغل مستقیم هستند، در حالی که مشاغل تولیدی و خدماتی مرتبط با تأمین نیازهای گردشگران نیز به عنوان مشاغل غیرمستقیم محسوب می‌شوند. کسب و کارهای وابسته به صنعت گردشگری همچون صنعت مبلمان، سیستم های تصویری و امنیتی، فرش و موکت، لوازم بهداشتی و مصرفی، سیستم های هوشمند هتلی، زیرساختهای الکترونیکی و کامپیوتری، تخت، تشک، پرده و … از جمله مشاغلی هستند که در مقاصد گردشگری که حجم بالایی از سرمایه گذاری گردشگری و هتلداری را به خود اختصاص داده اند، وابسته به این صنعت هستند و بدین جهت بخشی از ایجاد و حفظ اشتغال در آنها به رونق و توسعه گردشگری در مقصد مرتبط است.
- افزایش درآمدهای ملی
توسعه گردشگری می‌تواند به افزایش درآمد ملی کشورها کمک کند. در این ارتباط ورود گردشگران خارجی به ایران باعث افزایش ارزآوری و تقویت اقتصاد محلی می‌شود و به طور مثال به ازای ورود هر 6 گردشگر خارجی به کشور یک شغل جدید ایجاد می شود و چنانچه هر گردشگر در طول دوره اقامت به صورت میانگین حدود 1500 دلار هزینه کند، درآمد ارزی قابل توجهی نصیب کشور خواهد شد و چنانچه در پایان برنامه هفتم پیشرفت (1407) تعداد 15 میلیون نفر گردشگر خارجی وارد ایران شده باشند و هدف تعیین شده 100 درصد محقق گردد؛ بدین معنی است که حدود 22 میلیارد و 500 میلیون دلار درآمد ارزی برای کشور حاصل می گردد و اشتغال مستقیم ناشی از ورود این تعداد از گردشگران خارجی در طول برنامه نیز چیزی حدود 2 میلیون و 500 هزار نفر خواهد بود که رقم قابل توجه و تأملی است و اشتغال غیر مستقیم ناشی از آن نیز حداقل دو برابر اشتغال مستقیم خواهد بود و این درآمدهای حاصله می‌توانند به سرمایه‌گذاری در سایر بخش‌های اقتصادی نیز کمک کنند و بستر رونق و سرزندگی اقتصادی و اجتماعی را در کشور فراهم نمایند.
- کمک به تنوع بخشی اقتصادی
توسعه گردشگری می‌تواند به تنوع بخشی اقتصاد کشورها کمک کند. کشورهایی همچون ایران که وابستگی زیادی به منابع طبیعی یا نفت و کشاورزی دارند، با توسعه گردشگری می‌توانند ریسک‌های اقتصادی خود را کاهش دهند و به سمت اقتصادی پایدارتر حرکت کنند.
- حفظ و تقویت فرهنگ و محیط زیست
گردشگری پایدار به حفظ فرهنگ محلی و محیط زیست کمک می‌کند و در این خصوص دولت‌ها با وضع قوانین و مقررات مناسب می‌توانند از تخریب محیط زیست جلوگیری کرده و فرهنگ محلی را حفظ کنند. این موضوع نه تنها برای گردشگران جذاب است، بلکه باعث افزایش حس تعلق به جامعه محلی نیز می‌شود. ترویج سرمایه گذاری و یا گردشگری سبز، یکی از سیاست هایی است که با توجه به شعار سال 2023 سازمان جهانی گردشگری ملل متحد می تواند به افزایش مسئولیت اجتماعی سرمایه گذاران، کارآفرینان و فعالان بخش گردشگری و هتلداری برای توسعه پایدار محیط زیست و گردشگری سبز کمک شایانی نماید.
حال یک مثال کاربردی از نقش دولت ترکیه در توسعه گردشگری این کشور
کشور ترکیه یکی از نمونه‌های مؤفق در زمینه توسعه گردشگری است که نشان‌دهنده نقش مهم دولت در این حوزه است. این کشور با داشتن جاذبه‌های طبیعی، تاریخی و فرهنگی فراوان، توانسته است به یکی از مقاصد محبوب گردشگری در جهان تبدیل شود و رشد آن هم در این زمینه صعودی است.
دولت ترکیه با تدوین برنامه‌های جامع برای توسعه گردشگری، اهداف مشخصی را برای جذب گردشگران تعیین کرده است که این برنامه‌ها شامل توسعه زیرساخت‌ها، ارتقاء کیفیت خدمات و ترویج مقاصد مختلف گردشگری است.
دولت این کشور همسایه به طور قابل توجهی در زیرساختهای گردشگری سرمایه‌گذاری کرده است. ساخت فرودگاه‌های جدید، بهبود جاده‌ها و توسعه هتل‌ها از جمله اقداماتی است که به جذب بیشتر گردشگران کمک کرده است. به عنوان مثال، فرودگاه جدید استانبول که یکی از بزرگترین فرودگاه‌های جهان است، نقش مهمی در تسهیل سفرهای بین‌المللی در سالهای اخیرایفا کرده است.
همچنین با استفاده از برنامه ریزی و اجرای کمپین‌های تبلیغاتی گسترده و بین المللی، توانسته است تصویر مثبتی از کشور خود در ذهن گردشگران ایجاد کند. برگزاری نمایشگاه‌های بین‌المللی و همکاری با تورگردان های مطرح جهان ، از جمله اقدامات ترویجی دولت ترکیه در زمینه توسعه گردشگری بوده و همزمان از آموزش‌های توانمندسازی شاغلان صنعت گردشگری خود نیز غافل نشده است و این اقدام، کمک شایانی به افزایش رضایتمندی گردشگران ورودی نموده است.
دولت ترکیه با ارائه تسهیلات مالی و معافیت‌های مالیاتی به سرمایه‌گذاران بخش خصوصی، زمینه را برای رشد سریع صنعت گردشگری فراهم کرده است. این حمایت باعث شده تا شرکتهای خصوصی بتوانند پروژه‌های کلان گردشگری را در این کشور اجرا کنند و در این ارتباط با مدیریت بازار، تلاش می کند تا بازگشت سرمایه ی سرمایه گذاران به ویژه سرمایه گذاران خارجی را تضمین کند.
نتایج مثبت توسعه گردشگری در کشور ترکیه:
- افزایش تعداد گردشگران خارجی:
ترکیه در سال 2023 توانسته است بیش از 56 میلیون گردشگر بین‌المللی را جذب کند که نشان‌دهنده موفقیت سیاست‌های دولت در این زمینه است. این کشور در نظر دارد تا سال ۲۰۲۸ میلادی میزبان ۹۰ میلیون گردشگر خارجی و درآمد ۱۰۰ میلیارد دلاری از این حوزه باشد. ترکیه در سالهای اخیر زیرساختهای لازم برای جذب گردشگر بیشتر، خصوصاً خطوط هوایی و حمل و نقل شهری و بین‌شهری را توسعه داده و خطوط هوایی کشور در ۱۱ ماه سال ۲۰۲۳ بیش از ۷۷ میلیون مسافر را جابجا کرده‌اند.
- ایجاد اشتغال:
با توجه به ورود میلیون ها نفر گردشگر خارجی به این کشور و رونق گردشگری داخلی ، صنعت گردشگری در ترکیه میلیون‌ها شغل مستقیم و غیرمستقیم نیز ایجاد کرده است. در این خصوص ذکر این نکته مهم ضروری است که رونق و توسعه گردشگری در کشورها به حفظ اشتغال موجود در کسب و کارهای گردشگری و صنایع وابسته به آن نیز نقش اساسی ایفا می نماید و نباید از نظرها دور بماند.
- افزایش درآمد ملی:
وزیر گردشگری ترکیه گفته است؛ این کشور در سال گذشته میلادی یعنی 2023، شاهد پیشرفت در جذب گردشگران خارجی بود (56 میلیون نفر) و برای رسیدن به درآمد سالانه ۱۰۰ میلیارد دلاری گردشگری در سال 2028 در حال پیشرفت است و ورود ارزهای خارجی به کشور از طریق صنعت گردشگری باعث افزایش درآمد ملی شده و این درآمدها به سرمایه‌گذاری در سایر بخش‌های اقتصادی و آبادانی کشور کمک کرده‌اند.
جمع بندی :
نقش دولت‌ها و رویکرد آنها در توسعه و رونق گردشگری کشورها بسیار حیاتی و قابل توجه است و با تدوین سیاست‌های مناسب، سرمایه‌گذاری در زیرساخت‌ها، تبلیغات مؤثر، آموزش نیروی انسانی و حمایت از بخش خصوصی، حکمروایی واحد و توسعه و تقویت دیپلماسی بین المللی و همچنین هم افزایی با بخش ها و ارکان مختلف کشور؛ می‌توانند به رشد صنعت گردشگری کمک کنند و از این طریق تحول و رونق اقتصادی را رقم بزنند. در این ارتباط مثالی که از کشو ترکیه ارائه شد، نشان‌دهنده ی تأثیر مثبت برنامه ریزی ها و اقدامات دولت بر صنعت گردشگری و اقتصاد کشورها است و با توجه به اهمیت روزافزون گردشگری در اقتصاد جهانی، لازم است که دولت‌ها توجه بیشتری به این حوزه داشته باشند و با سیاستگذاری و برنامه‌ریزی صحیح، زمینه را برای رشد پایدار آن فراهم کنند.
نویسنده: احمد دیناری؛ معاون سرمایه گذاری و تأمین منابع اداره کل میراث فرهنگی، گردشگری و صنایع دستی استان خراسان رضوی
«استفاده از این مطلب در صورت ذکر منبع، مجاز است»