تیتر این یادداشت، عنوان نشستی تخصصی است که از ساعت 10 الی 12 روز چهارشنبه 24 بهمن 1403 در قالب سلسله نشست ها و رویدادهای برنامه ریزی شده ی هجدهمین نمایشگاه بین المللی گردشگری و صنایع وابسته تهران ( 23 لغایت 26 بهمن) در محل سالن اجتماعات شرکت نمایشگاه های این شهر برگزار شد. اعضای این نشست، تنی چند از مدیران شرکتهای خدمات مسافرتی، یک عضو هیأت علمی دانشگاه و ریاست اداره نظارت بر شرکتهای خدمات مسافرتی و راهنمایان گردشگری وزارت میراث فرهنگی، گردشگری و صنایع دستی بودند. من هم به دلیل اینکه از گذشته تا به حال فعالیتهای متعددی در زمینه ی این قبیل تأسیسات گردشگری داشته ام (همچون مسئولیت امور دفاتر، رسیدگی به بالغ بر 1500شکایت، ارائه مشاوره های کسب و کار و بازاریابی، تألیف دو کتاب کاربردی، بالغ بر 19 سال تدریس و نوشتن یادداشتهای تخصصی در حوزه ی دفاتر و شرکتهای خدمات مسافرتی و مراوده و ارتباط با اغلب مدیران فعال و سرشناس این بخش و..) و شناخت کاملی که از این نوع کسب و کار دارم، قبل از عزیمت به تهران وبازدید از نمایشگاه، یکی از رویدادهایی را که برای حضور انتخاب کردم، همین نشست بود.
سرجمع حدود 15 نفر( که همگی مدیر یا کارمند شرکتهای خدمات مسافرتی نبودند و چند نفرشان علاقه مند به تأسیس این نوع کسب و کار بودند) به صورت حضوری! و بالغ بر 200 نفر(البته به گفته ی برگزارکنندگان نشست) به صورت آنلاین حضور داشتند. آقای رفیعی؛ رئیس انجمن صنفی دفاتر و شرکتهای خدمات مسافرتی و گردشگری کشور که بنده شخصاً به دلیل تسلطش بر این حوزه و جسارتش در گفتار، دوستش دارم نیز یکی از اعضای اصلی نشست بودند اما در جلسه حضور نداشتند و طبق رصدی که انجام دادیم در همان لحظه در حال چکاب خود در غرفه ی یکی از بیمارستانها بودند و وضعیت فشار چشمانشان را بررسی می کردند. به نظر می رسید ترکیب و نحوه حضور اعضای نشست و حاضرین ( با وجود حضور گسترده ی مدیران و کارکنان شرکتهای خدمات مسافرتی و گردشگری در نمایشگاه) خود نشان از نوعی چالشی درونی در این صنف بود که خودنمایی می کرد، یعنی؛ فقدان روحیه ی همبستگی، یادگیری و آفتی به نام همه چیزدانی که خود چالشی مدیریتی و درونی محسوب شده و اغلب از آن و نقش خانمان سوزش غافلیم.
اعضای نشست یکی پس از دیگری درباره ی چالش های دفاتر و شرکتهای خدمات مسافرتی سخن گفتند که اهم آنها مربوط به محیط های کلان بازاریابی این نوع کسب و کارها بود و به طور قطع تأثیرشان نیز انکارناپذیر و بسیار زیاد است.
چالش هایی همچون:
- مالیات بر عملکرد و نحوه محاسبه ی آن
- مالیات بر ارزش افزوده
- شرایط نامناسب اقتصادی کشور(و به تبع آن کاهش تقاضا و افزایش هزینه های جاری)
- افزایش لحظه ای نرخ ارز
- فعالیت افراد حقیقی و حقوقی غیرمجاز
- چالش های مربوط به تورهای ورودی
- صدور مجوزهای بی شمار و ورود افراد غیرحرفه ای به این حوزه
- سامانه های الکترونیکی متعدد
- چالش های مربوط به ثبت تورها و افزایش بروکراسی اداری
- ورود پی در پی دستگاههای نظارتی همچون تعزیرات حکومتی، پلیس فتا و …
در بخش پرسش و پاسخ، دبیر نشست زمانی 10 دقیقه ای در اختیارم گذاشتند تا نکاتی را در این باب مطرح کنم. پشت تریبون رفتم و ضمن قدردانی از برگزارکنندگان رویداد، نکاتی به شرح ذیل برای اعضای نشست و حاضران آفلاین و آنلاین آن ارائه کردم:
اول اینکه تمام نکات و چالش های مطرح شده، بیرونی بودند و خارج از کنترل مدیران شرکتهای خدمات مسافرتی و گردشگری. البته معتقدم یک موردشان به تنهایی و یا تجمیع چند مورد کافی است تا کمر مدیران این نوع از تأسیسات گردشگری شکسته و توانی برای قد علم کردن نداشته باشند و به نظر می رسد در حال حاضر در چنین شرایطی قرار گرفته و یک به یک در حال خارج شدن از این بازار بوده و یا با سیلی صورتشان را سرخ نگه داشته اند. لذا چنانچه گردشگری محور و موتور محرکه ی اقتصاد کشور باشد، می توان انتظار داشت همه ی کسب و کارها منجمله دفاتر و شرکتهای خدمات مسافرتی و گردشگری نیز سهمی در این نقش آفرینی اقتصادی داشته باشند و در غیر اینصورت باید شاهد ریزش روز افزون آنها در ماهها و سالهای آتی باشیم.
متأسفانه بانک ها و مؤسسات مالی و اعتباری نیز به واسطه ی ماهیت کارگزاری و زودبازده نبودن این نوع کسب و کار، تمایلی به پرداخت تسهیلات بانکی در قالب سرمایه ثابت برای خرید تجهیزات، توسعه و … ندارند و ترجیح می دهند تسهیلات سرمایه در گردش با نرخ مصوب بانکی و یکساله پرداخت کنند که با توجه به وضعیت اقتصادی دفاتر، خود چالشی بیرونی به شمار می رود.
نکته ی دیگر اینکه کمبود سرمایه در گردش و نقدینگی در دفاتر و شرکتهای خدمات مسافرتی و گردشگری از گذشته تا به حال جزء یکی از چالش های مهم اینگونه تأسیسات گردشگری به شمار می رود و در این بازار راکد، به دلیل کمبود نقدینگی عملاً پاسخگویی به هزینه های جاری نیز برای مدیران آنها به چالشی اساسی تبدیل شده است.
- حتما بخوانید: اهمیت سرمایه در گردش در شرکتهای خدمات مسافرتی و گردشگری
از منظر سرمایه گذاری گردشگری نیز، کسب و کاری که با هزینه ثابت سرمایه گذاری کم تأسیس می شود اما هزینه های تولید یا بهره برداری بسیار بالایی دارد، فاقد توجیه اقتصادی لازم است و علیرغم گردش بالای پول در این نوع کسب و کارها که خود از منظر مالیاتی و غیره نوعی چالش و دردسر به شمار می رود، سود اندکی نصیب صاحبان آنها می شود و علاقه مندان به کارآفرینی، قبل از ورود به این عرصه باید مشاوره بگیرند و امکان سنجی اقتصادی کنند تا در زمان بهره برداری با چالش های کمتری مواجه شوند.
در کنار این قبیل چالش ها که اغلب بیرونی هستند، چالش های درونی هم وجود دارد که ریشه در تفکر و رویکرد مدیریتی صاحبان دفاتر و شرکتهای خدمات مسافرتی و گردشگری دارند و نباید از آنها غافل بود، چراکه در کنار عوامل بیرونی می توانند سقوط و ورشکستگی پیش از موعد را برای سرمایه گذاران و کارآفرینان این حوزه به ارمغان بیاورند.
برخی از چالش ها و یا عوامل درونی عبارتند از:
- کمبود سرمایه در گردش که در بالا به آن اشاره شد.
- عدم امکانسنجی اقتصادی مناسب قبل از تأسیس و شروع به کار شرکت ها و دفاتر(که بدان اشاره گردید)
- عدم ارتباط مؤثر برون سازمانی مدیران با دستگاههای دولتی، عمومی، بانک ها و نهادهای مالی و …
- عدم توجه به آموزش های مهارتی و کاربردی مدیران و نیروی انسانی تحت مدیریتشان ( در بدو و ضمن خدمت)
- عدم اشراف کافی به قوانین، مقررات و رویه های اجرایی و نظارتی مربوط به کسب و کار
- عدم انطباق تیپ شخصیتی اغلب متقاضیان، مدیران و کارکنان با شغل خدمات مسافرتی و گردشگری ( متأسفانه شاهد حضور و فعالیت بسیاری از افراد در این شاخه تخصصی از گردشگری هستیم که به هیچ وجه شخصیتشان، روحیاتشان و به عبارتی بهتر گروه خونی شان منطبق با این شغل نیست و بدون شناخت کافی از خویشتن و توانایی هایشان، همواره و در همه حال زمین و زمان را مقصر وضع موجود می دانند!)
حتما بخوانید: اصول موفقیت در شرکتهای خدمات مسافرتی و گردشگری – تناسب شغل با شخصیت
- ورود هیجانی و احساسی اغلب متقاضیان به این نوع کسب و کار و عدم توجه به بایدها و نبایدهای آن ( که یکی ازدلایل مهمش جلوه های ظاهری و فیزیکی کسب و کارهای گردشگری به ویژه شرکتهای خدمات مسافرتی است)
- عمومی کار کردن و عدم فعالیت تخصصی و بخش بندی بازار. در بازار پر رقابت کنونی، یکی از استراتژی های مهم و هوشمندانه برای پیشی گرفتن از رقبا و ساخت یک برند ممتاز، انتخاب شاخه ای تخصصی و منطبق با ظرفیت ها و توانایی های تیم شرکت و فعالیت برمدار آن است.
- ضعف و ناتوانی در تیم سازی و تیم داری نیز یک پاشنه آشیل و چالش مهم در این قبیل کسب و کارهاست و من معتقدم بدون آن، موفقیت دست نیافتنی و بهره برداری از تمام ظرفیت ها و خطوط محصول یک شرکت خدمات مسافرتی نشدنی است.
- عدم برنامه ریزی به موقع برای طراحی وب سایت، اپلیکیشن ها و صفحات و پیج های شرکت در فضای مجازی و متأسفانه ورود دیرهنگام و با تأخیر اغلب صاحبان شرکتها به این حوزه که مساوی است با اسیر موج شدن و نه موج سازی!
- فقدان طرح بازاریابی یا مارکتینگ پلن عملیاتی که از نظر من نسخه رهایی بخش این نوع کسب و کارها از ورشکستگی و کاهش فروش است و از طریق آن می توان ضمن تعیین اهداف بازاریابی و کاهش هزینه ها، به افزایش مشتریان و فروش در مدت زمانی مشخص کمک شایانی کرد.
- فقدان باشگاه مشتریان فعال برای کسب درآمدهای بیشتر و پایدارتر
در یک جمع بندی کوتاه و در پایان این یادداشت تاکید می کنم؛ گریزی برای مدیران دفاتر و شرکتهای خدمات مسافرتی و گردشگری از تأثیرات کمرشکن عناصر محیط کلان و بیرونی پیش گفته شده در این یادداشت نیست و باید دید دولت ها و حاکمیت چه تدبیر و اندیشه ای برای مهار، مدیریت و بهبود وضعیت موجود به کار خواهند گرفت و مدیران شرکتهای خدمات مسافرتی باید با آگاهی از این چالش ها و اثرات آن، برای افزایش تاب آوری، ادامه حضور دربازار گردشگری و کسب موفقیت، دست به برخی اصلاحات و اقدامات مؤثر در حوزه ی محیط درونی کسب و کارشان که در کنترل و اراده شان نیز هستند، بزنند و منتظر معجزه نباشند. یا اصلاح و اقدام و یا خروج !
نویسنده: احمد دیناری؛ مشاور و تسهیل گر سرمایه گذاری گردشگری
«استفاده از این مطلب در صورت ذکر منبع مجاز است»