پدافند غير عامل يعني محافظت غير نظامي از مراكز حياتي حساس و مهم اقتصادي، سياسي، ارتباطي، يك كشور جهت نيل به امنيت ملي پايدار. در حقيقت پدافند غير عامل به برخي از تمهيدات پيشگيري ، آماده سازی و مصون نمودن عوامل انساني و انسان ساز در مقابل هر نوع بحران و تهديد گفته مي شود. تجربه 8 سال دفاع مقدس نشان داده است كه تهديدات جنگي تا چه ميزان به ملت و كشورمان آسيب وارد نموده است و چنانچه از قبل براي تهديدات برنامه هاي مدوني پيش بيني گردد، مي توان تا حدود زيادي از ضرر و زيان و خسارات گوناگون جلوگيري كرد. اتخاذ تمهيدات لازم در مرزهاي كشور و توسعه گردشگري مرزي و اتخاذ تصميمات اثربخش در خصوص گردشگران خارجي ورودي به كشور و نظام هماهنگ ثبت اطلاعات و اقامت آنها توسط دستگاههاي اجرايي و نظارتي ذيربط از جمله مواردي است كه مي تواند در قالب پدافند غير عامل صورت پذيرد.
البته مقوله پدافند غير عامل و اهميت آن در حال حاضر در سطح جامعه چندان منتشر نشده است و نيازمند فرهنگ سازي است و بايستي آحاد جامعه از مديران تاسيسات و صنوف خصوصي مختلف گرفته تا مديران دولتي به اين باور برسند كه از طريق فعاليت هاي فرهنگي و اقتصادي مي توان از امنيت كشور محافظت غير نظامي نمود. به تعبيري بدون استفاده از تجهيزات و امكانات نظامي به « امنيت پايدار ملي» دست يافت . صنعت گردشگري نيز با توجه به چتري بودن و تعاملي كه با ساير صنايع و كسب وكارها نظير حمل و نقل ، صنايع غذائي ، مهمانپذيري و زير ساختهاي توسعه همچون راه ، آب ، برق ، گاز ، مخابرات ، امنيت ، فرهنگ و سرمايه گذاري دارد، بستري بسيار ارزشمند جهت محافظت غير نظامي از امنيت مقاصد گردشگري به شمار مي رود.
درا دامه به اختصار به نقش پدافند غير عاملي گردشگري (محافظت غير نظامي از طريق گردشگري) درحفظ امنيت ملي كشور را خواهیم پرداخت :

الف – حفظ و معرفي فرهنگ و ميراث فرهنگي :
توجه به فرهنگ اصيل ايراني – اسلامي از سوي دولتمردان و بخش خصوصي و معرفي مناسب و اثربخش آن به گردشگران خارجي ورودي ، هويت ملي و نفوذ گسترده فرهنگ با شكوه كشور را درذهن ايشان تداعي نموده و مانعي براي احيانا تهديد ات نظامي و غير نظامي خواهد بود. ضمن آنكه توجه به فرهنگ جامعه ، آداب و رسوم و تقويت آن ، روحيه و حس افتخار ملي را در بين آحاد مردم رواج داده و موجبات نفوذ فرهنگ بيگانه را در مقاصد گردشگري كاهش خواهد داد. چراكه هر چه فرهنگ جامعه ميزبان از غناي بيشتري برخوردار باشد و اين غناي فرهنگي به اتباع خارجي معرفي شود ، نفوذ فرهنگ جامعه ميهمان (گردشگران) در جامعه ميزبان به حداقل مي رسد و اين موضوع مصداقي مهم از نقش پدافند غيرعاملي و يا محافظت غير نظامي از امنيت ملي كشور از طريق گردشگري است . احياء و حفاظت از ميراث فرهنگي و خودداري از هرگونه ساخت و ساز غير مجاز و تعرض به حرائم آثار ميراثي خود اقداماتي پيشگيرانه در حوزه حفظ امنيت و تعالي كشور به شمار مي رود.

ب – امنيت گردشگران خارجي (ورودي) :
سالانه گردشگران زيادي از كشورهاي مختلف بازار هدف همچون كشورهاي عربي حوزه خليج فارس و كشورهاي اروپايي وارد كشور مي شوند و چنانچه ورود ايشان در قالب ساز و كارهاي نظارتي و امنيتي و نه البته بازدارنده صورت پذيرد، شاهد نوعي ساماندهي در روند ورود گردشگران خارجي به كشور خواهيم بود و اثرات مخرب احتمالي آن فوق العاده كاهش خواهد يافت. لزوم دريافت كد ورودي ( ويزا) توسط دفاتر خدمات مسافرتي تور آور از وزارت امور خارجه و دريافت كد تور( كد اختصاصي گردشگران خارجي ) جهت ورود به استانهاي مختلف و بكارگيري سيستم و نظام هماهنگ و مكانيزه ثبت ورود ، ثبت اطلاعات و اقامت گردشگران خارجي در مقاصد گردشگري واقامتگاهها ، از جمله اين مكانيزم هاي نظارتي و امنيتي است كه نقش گردشگري را در محافظت غيرنظامي از امنيت ملي روشن مي سازد. در اين خصوص هماهنگي و مشاركت دستگاههاي اجرايي ذيربط بيش از پيش ضروري به نظر مي رسد تا بتوان از اين طريق مخاطرات احتمالي و تهديداتي نظير جاسوسي و يا عمليات تروريستي را به حداقل رساند.
به عناون مثال : منازل شخصي و استيجاري از جمله تاسيساتي هستند كه در شهرهاي زائر پذير همانند مشهد و يا گردشگر پذير همچون استانهاي شمالي در ايام خاصي از سال بدون دارا بودن مجوز قانوني لازم اقدم به پذيرش مسافران داخلي و خارجي مي نمايند و اينگونه واحدها به دليل عدم كنترل نظارتي دستگاههاي نظارتي، راحتي و عدم پيروي از ضوابط و مقررات نظارتي، بعضا مامن افراد و گروههاي مختلف و احتمالا خرابكار مي شودند. لذا هرگونه اقدام در راستاي شناسايي و ساماندهي (شناسنامه دار كردن) و صدور مجوز خاص و نظارت بر اينگونه واحدها، يكي از اقدامات غير نظامي جهت تامين امنيت پايدار ملي به شمار مي رود. البته در حال حاضر برای بخشی از این واحدها که دارای حداقل شرایط تعریف شده هستند توسط وزارت گردشگری و با همکاری سایر نهادهای ذیربط مجوز فعالیت صادر شده و بدین طریق تحت نظارت قرار می گیرند که خود گامی در راستاي محافظت غيرنظامي از منافع ملي است.
ج – سرمايه گذاري و اشتغال :
هرچه ميزان و تعداد طرح هاي سرمايه گذاري گردشگري و كيفيت آنها افزايش يابد و روند اجرائي سرمايه گذاري بخش خصوصي در اين خصوص تسهيل گردد، به تبع آن ضمن رشد اقتصدي كشور و آباداني مقاصد گردشگري ، اشتغال زائي براي جوانان نيز كه مهمترين و حساس ترين قشر جامعه هستند ايجاد مي شود. در اين خصوص بايستي توجه داشت كه بيكاري در جوامع به خودي خود مي تواند عواملي مهم در كاهش امنيت ملي به شمار رود . لذا سرمايه گذاري در بخش هاي مختلف گردشگري نظير واحدهاي اقامتي، مراكز سرگرمي و تعطيلات ، دهكده هاي گردشگري ، خدمات مسافرتي ، بوم گردی ها و ساير تاسيسات گردشگري، حمایت از این سرمایه گذاری ها و نظارت و كنترل بهينه آنها، راهكاري است اساسي در جهت حفظ امنيت پايدار ملي.
د- اطلاع رساني مناسب در خصوص قوانين و مقررات مرتبط با ورود و اقامت اتباع خارجي در ايران :
در اين ارتباط اطلاع رساني مناسب به مديران واحدهاي اقامتي رسمي و حتي منازل شخصي و استيجاري در زمينه لزوم رعايت قوانين ومقررات مربوط به ورود و اقامت اتباع خارجي در كشور ، نقش بسزايي در فرهنگ سازي و تقويت اقدامات غير نظامي در راستاي حفظ امنيت ملي دارد. به طور مثال طبق ماده 15 آيين نامه اجرايي قانون ورود و اقامت اتباع بيگانه مصوب اصلاحي مصوب 12/03/1352: صاحبان يا متصرفان اماكن شخصي ، موظفند توقف هر خارجي را كه يك شب يا بيشتر در منزل آنها به هر عنواني اقامت نمايند به هر وسيله ممكن به نزديكترين كلانتري اطلاع دهند(در حال حاضر اين اطلاع رساني بايستي به ادارات نظارت بر اماكن عمومي فرماندهي انتظامي استانها صورت پذيرد).
همچنين طبق تبصره ذيل ماده هشتم قانون راجع به ورود و اقامت اتباع بيگانه در ايران (31/03/1350) با اصلاحات بعدي ، مسئلين اماكن عمومي و خصوصي و صاحبان يا متصرفان اماكن شخصي حسب مورد موظفند توقف هر تبعه خارجي را كه يك شب يا بيشتر نزد آنها توقف نمايند ، ظرف 24 ساعت پس از ورود خارجي به كلانتري محل اطلاع دهند.

طبق ماده 17 آيين نامه فوق الذكر ، شهرباني كل كشور (فرماندهي انتظامي كشور) بايستي مواد قانون ورود و اقامت اتباع خارجه مصوب سال 1310 و اصلاحيه آن و مقررات آيين نامه فوق را به زبانهاي فارسي ، انگليسي و فرانسه به اطلاع عموم برساند و همچنين در جرائد كثيرالانتشار منتشر نمايد. وزارت امور خارجه نيز بايستي متن و ترجمه هاي مزبور را به نمايندگان خود در خارج از كشور ارسال نمايد .
در خاتمه خاطر نشان مي گردد كه قوانين و مقررات در اين خصوص روشن و موجود است و مي توان با هماهنگي و مشاركت دستگاههاي اجرايي و نظارتي كشور ، ضمن حفظ امنيت گردشگران خارجي ورودي و ارائه خدمات مناسب ، نظارت لازم را هم بر روند حضور ايشان در كشور معمول نمود ، مضافا اينكه توجه و تاكيد خاص بر حفظ ارزش هاي فرهنگي و مواريث فرهنگي ، معرفي آنها ، سرمايه گذاري اثربخش و مديريت يكپارچه و هماهنگ امور نيز بر تقويت نقش گردشگري در محافظت غير نظامي از آرمانهاي مقدس كشور خواهد افزود.
ه- ساماندهی فرصت های اشتغال در تاسیسات گردشگری :
از طریق پیاده سازی سیستم و یا ایجاد کسب و کارهایی رسمی جهت تهیه بانک فرصت های اشتغال در بخش گردشگری و هتل داری و راهنمایی و هدایت جویندگان کار به ویژه جوانان به سمت تاسیسات گردشگری نیازمند نیروی انسانی که خود می تواند از بروز و گسترش بیکاری در سطح جامعه جلوگیری نماید. چراکه ریشه بسیاری از ناامنی ها در جوامع، بیکاری نسل جوان است و این مهم می تواند از طریق ایجاد شرکت ها و موسسات کاریابی در بخش گردشگری توسط وزارت کار، تعاون و امور اجتماعی به انجام برسد.

نویسنده : احمد دیناری؛ مشاور و سخنران حرفه ای سرمایه گذاری و بازاریابی گردشگری

سال 1394